Wij zijn nog niemand tegengekomen die het hardop in ons gezicht durfde uit te spreken, maar misschien heb je het stiekem wel al eens gedacht: ‘Een tekstbureau inhuren om mijn tekst te redigeren? Ik heb toch een spellingscontrole in Word zitten?’ Klopt, maar ook die kan zich vergissen. Bijna menselijk, zou je denken. 

Allereerst verduidelijk ik natuurlijk graag onze dienst even: redigeren betekent veel meer dan alleen taal- en grammaticacontrole. We kijken bijvoorbeeld ook naar opbouw, overtuigingskracht en toon. Maar wie een tekst alleen wil controleren op schrijf- en tekstfoutjes en denkt daarmee met een spellingscontrole een fool proof-oplossing te hebben, moeten we helaas uit de droom helpen.

Hoe kan dat dan?

Een spellingscontrole werkt met regeltjes en woordenlijsten. Komt iets niet voor op de lijst of past het niet binnen de gestelde kaders? Dan telt de spellingscontrole het fout. Maar:

• Taal is levend en woorden komen en gaan.
• Sommige woorden zijn óók goed, maar passen niet binnen een context. (Voorbeeld: wat als ik in de intro van deze alinea over bestelde kaders had gesproken in plaats van gestelde kaders, omdat ik mis getypt had?)
• Regels zijn er om te buigen. Wij mensen zijn daar heel goed in, maar computers kunnen alleen uitvoeren wat hen geleerd wordt.

Nu moeten we zeggen dat de spellingscontrole van Word en vergelijkbare tekstverwerkers steeds beter worden in het herkennen en verbeteren van grammaticafoutjes. Maar dat lukt nog niet altijd. Hieronder een lijstje met veelvoorkomende niet-opgemerkte fouten, die je dus echt zelf zult moeten spotten (óf dus iemand voor kunt inhuren).

Werkwoorden en dt-fouten

Werkwoordsvormen zijn niet alleen de nachtmerrie van elke vierdeklasser en ook van veel volwassenen, maar ook een bijna onmogelijke taak voor programmeurs van spellingscontrolesoftware. Een paar voorbeelden:

In dit voorbeeld moet herkent met een -t geschreven worden, het verwijst naar een actie in de tegenwoordige tijd van ‘Ze’.

De juiste versie hier is verbrand. In ‘Het eten is verbrand’ is verbrand een voltooid deelwoord. Spellingscontrole herkent deze fout niet door de afwijkende woordvolgorde.

Beide varianten worden goedgekeurd, maar alleen de eerste is juist. Bij de tweede zin gaat de spellingscontrole uit van ‘je’ als onderwerp van de zin, terwijl ‘je vader’ het echte onderwerp is.

De spellingscontrole telt beide varianten goed, maar de tweede klopt niet. Gebeurd is hier een voltooid deelwoord.

Vooral woordvolgorde en voltooide deelwoorden blijken grote struikelblokken voor de spellingscontrole. Let hier dan ook extra op als je een tekst checkt: Word behoedt je niet voor alle fouten!

Samenstellingen

De Nederlandse taal heeft de prachtige eigenschap dat je eindeloos woorden kunt combineren om nieuwe woorden te maken. Dat betekent voor de spellingscontrole twee knelpunten: hoe combineer je woorden precies (tussen-n, tussen-s?) en is het nieuw gevormde woord ook écht een logisch woord? Samenstellingen (bijvoorbeeld spellingscontrole, of oudijzerinzameling) schrijven we in het Nederlands zoveel mogelijk aan elkaar. Maar Word telt oudijzerinzameling bijvoorbeeld niet goed. Nog een voorbeeld:

Dit woord is volgens de officiële spelling goed geschreven, maar Word herkent de viervoudige samenstelling niet.

Ook ’tussenletters’ (-s, bijvoorbeeld) vormen een struikelblok. Dat is ook niet raar, want vaak doen we ook maar wat. Het Witte en het Groene Boekje (bijbels voor tekstschrijvers) hanteren er ook geen vaste regels voor. Spellingscontrole en spellingcontrole zijn allebei goed. Vindt Word ook. Maar…

Bij kwaliteitscontrole/ kwaliteitscontrole heeft de spellingscontrole wel weer een duidelijke voorkeur. Maar beide varianten mogen officieel gebruikt worden.

Omdat Word niet alle samengestelde woorden kent, kijkt het vaak naar of het woord een logische opbouw heeft. Een onderzoeksrapport bestaat uit twee logische woorden (onderzoek en rapport). Die kun je koppelen met een -s, redeneert de software. Maar die -s is niet altijd van toepassing. Dus zonder -s koppelen, vindt Word ook geen probleem. En als je er echt niet uitkomt, dan koppel je gewoon niet. En zo krijg je dus dat de spellingscontrole alle drie de varianten goedkeurt, terwijl alleen de eerste klopt:

Nemo Kennislink legt uit: “Als de computer een onbekend woord tegenkomt, gaat hij eerst na of het misschien een samenstelling van twee bekende woorden is. Als dat het geval is, keurt hij het woord goed. Soms keurt hij foute woorden op die manier alsnog goed. Een ‘moeraskameel’ bestaat uit twee bekende woorden, maar samen betekenen ze helemaal niets.”

Uitdrukkingen en gezegden

Nog een grote uitdaging voor veel schrijvers en een eindeloze bron van vermaak voor veel eindredacteuren: spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegden. De spellingscontrole herkent ze niet en zal fouten dan ook niet aangeven. Verhaspelingen zijn echter schering en inslag in deze categorie, dus let echt goed op als je ze in je tekst gebruikt. Een paar voorbeelden van uitdrukkingen die Word goed rekent:

Juist is mond-tot-mondreclame.

Het kost duur is een contaminatie. Iets kost veel of is duur. In hart en nieren, is de uitdrukking. Of je doet je werk met hart en ziel.

Nog meer grammatica..

Wat wij lastig vinden aan onze taal, dat vindt de spellingscontrole ook lastig. Zo herkent Word het verschil tussen grote en grootte niet.

(Voor als je twijfelt: in het eerste voorbeeld is grootte juist, in het tweede grote.)

Als en dan

Het gevreesde als/dan-dilemma.. Groter dan, even groot als. En groter dan jij, even knap als jij. Hoewel veel mensen de neiging hebben jou te zeggen. Net als Word, die nog wel de bezittelijke -w van jou af haalt, maar alsnog als jou laat staan waar dan jij had moeten staan. Stap in de goede richting, maar not quite there.

Goede woorden op de foute plek

Nog één laatste categorie dan van foutjes waarvoor je zelf moet waken. Die waar je een woord fout schrijft, maar daarmee een ander ‘goed’ woord, maakt. Stel dat je Het paard staat in de wei wilt schrijven. Maar paard met een -t schrijft en wei met -ij…

Dan keurt Word dat gewoon goed. Want paart en wij zijn officiële Nederlandse woorden. In deze context hartstikke fout, maar niet opgemerkt. Hetzelfde geldt natuurlijk voor makkelijk te maken typfoutjes als wad in plaats van wat of er in plaats van en. En je hebt ook pijnlijkere versies: vaak gebruikt is het voorbeeld waarbij men pubertiet typt in plaats van puberteit. En wat denk je van een verkeerd gespelde verrassing?

Komt toch net wat minder vriendelijk over.

Conclusie: de spellingscontrole is ook niet heilig

Natuurlijk, de spellingscontrole is ideaal voor wanneer je een accent-teken nét (<– deze dus) niet kunt vinden of wanneer je niet precies weet hoe je manoeuvre schrijft (en bijvoorbeeld mikt op manoevre en je door de spellingscontrole laat verbeteren). Maar ook voor Word blijft spelling lastig. De kwaliteit van controles is de laatste jaren al sterk toegenomen.  Maar voorlopig zeggen we: gebruik naast een spellingscontrole ook het scherpe oog van getrainde lezers. (Wij bijvoorbeeld, maar we doen natuurlijk niet aan harde promotie in onze blogs 😉 ).

* Voor deze test gebruikten we de spellingscontrole van de Microsoft Office Professional Plus 2019-versie van Word. Best recent, dus.

Meer weten over spellingscontrole en redigeren?

We vertellen je graag hoe we je kunnen helpen met redactie en eindredactie! We kunnen je teksten voor je controleren of het taalniveau van jou en je collega’s een boost geven met een workshop! Of schrijf je in voor inspiratie via onze nieuwsbrief!